Ik heb lief alwat ik zie wijl ik het Eens niet meer zal zien. En ook heb ik het lief omdat het is. In deze vredigheid verheugt het mij, Omdat ik liefheb méér Dan dat ik ben, dat alles is, ook ik. Beter zouden mij niet kunnen geven, Als zij wederkeerden, De oude goden die, ook zij, niets weten. Fernando Pessoa1 ‘We hebben allemaal een gekleurde bril op.’ Ik weet nog goed dat ik iemand dat voor het eerst hoorde beweren. Het maakte enorme indruk op mij. Ik leerde de opvatting kennen dat alles perceptie, alles subjectief is. Als dat waar was, dan wordt het problematisch om uitspraken over de werkelijkheid te doen. De vraag wordt dan: bestaat de werkelijkheid wel? bestaat er iets buiten de ‘subjectiviteit’? De gekleurde bril kan als eigentijds beeld worden opgevat bij de filosofie van Kant. Descartes heeft de bril uitgevonden met zijn: ‘Ik denk, dus ik besta’ en Kant heeft de glazen ervan scherp geslepen. Kant bepleit in de ‘Inleiding’ van zijn ‘Kritiek van de zuivere rede’2 (1 781 ) een denken dat zich ‘niet zozeer met objecten, maar met onze kennis van objecten bezighoudt, voor zover die a priori mogelijk is’ (B 25). Dat soort kennis, zegt Kant, ‘noem ik transcendentaal’. Vervolgens introduceert Kant zijn type filosofie: ‘Een systeem van dergelijke begrippen zou transcendentale filosofie heten.’ Zo gaat het bij Kant niet om de dingen zelf, maar om ons vermogen tot aanschouwing. Ofwel: Kant thematiseert de gekleurde bril. Onlangs vroeg ik medestudenten: bedrijft Kant metafysica? De reacties die ik kreeg, luidden, na enige aarzeling, ontkennend. De teneur was: sinds Kant is metafysica niet meer mogelijk, en: Kant heeft de metafysica vervangen door epistemologie. De strekking van de reacties kon ik zeker plaatsen. Als bij Kant ‘onze kennis van objecten’ centraal staat, dan is zijn filosofie met name epistemologie, kentheorie. Als het verhaal van de gekleurde bril klopt, dan is de werkelijkheid daarmee zelf uit het zicht geraakt en is metafysica onmogelijk geworden. Het enige wat we van de werkelijkheid kunnen kennen, is hoe we die zien: metafysica is epistemologie geworden.