We hebben coronaïsme nodig, want tegenstellingen zijn nu slechts schijn-tegenstellingen

Bij iedere crisis - of het nu privé is of op wereldschaal - is het de vraag wie er besluit en wiens belang prevaleert. Er is immers grote nood en daadkracht is noodzakelijk. Besluit één voor allen of ieder voor zich? En prevaleert het individuele of collectieve belang?

Bij de huidige coronacrisis lijkt het hiermee alle kanten op te gaan. Enerzijds lijkt het individuele belang dominant. Burgers moeten vooral zorgen voor hun eigen gezondheid en bedrijven dienen te overleven. En als land moeten we sterker uit de crisis komen, op korte termijn buitenlanders uit risicogebieden weren en niet vrijgevig zijn naar landen die zelf in de problemen zijn gekomen.

Anderzijds wordt er juist een beroep gedaan op het collectieve belang. ‘Alleen samen krijgen we corona onder controle’, aldus het adagium van het kabinet. Solidariteit binnen Europa is waar de Europese Commissie op hamert. En ontwikkelingslanden hebben juist nu onze hulp nodig, aldus minister Kaag.

individu en overheid

Met betrekking tot wie beslist, lijkt het om de individuele verantwoordelijkheid te draaien. Burgers moeten hun gezond verstand gebruiken, aldus minister Grapperhaus. Bedrijven moeten hun eigen verantwoordelijkheid nemen in deze crisistijd, aldus minister Koolmees. Beroepsbeoefenaren die een grote eigen verantwoordelijkheid tonen, worden als helden bejubeld.

Tegenstellingen zijn nu slechts schijn-tegenstellingen.

Tegelijkertijd is het juist de overheid die nu haar verantwoordelijkheid neemt, de regie voert en vergaande maatregelen oplegt. Ze legt hele sectoren stil en schrijft iedere burger social distancing voor. Nederland is nu een planeconomie, zo kopte het Financieele Dagblad.

Het gaat dus alle kanten op, van links naar rechts en van rechts naar links. Maar dan zouden burgers toch heen en weer moeten worden geslingerd en zou er grote verwarring en zelfs verlamming ontstaan? Het tegendeel is vooralsnog waar.

Zo pakken burgers en bedrijven massaal hun verantwoordelijkheid op en is de steun voor het kabinet groot. Een verklaring hiervoor is dat we op dit moment in staat zijn tegenstellingen niet te zien als dilemma’s waarbij het een ten koste gaat van het ander. Tegenstellingen zijn slechts schijntegenstellingen, zoals premier Rutte tijdens de persconferentie van 7 april zei.

verzoenen

Ons landsbestuur hanteert nu, al dan niet bewust, de theorie van cultuurwetenschapper Fons Trompenaars. Volgens hem is het de kunst om bij dilemma’s niet in termen van of-of te denken, maar van en-en. Hoe kunnen de waarden die een tegenstelling veroorzaken, elkaar versterken, zodat ze het beste uit elkaar halen en het eindresultaat beter is dan de afzonderlijke keuzes?

Verzoenen noemt hij dat: het creëren van eenheid, integriteit, door het integreren van tegenstellingen. Het is de synthese waarover Hegel sprak. Een variant op de derde weg, zoals Bill Clinton hanteerde. Maar het is anders dan consensuspolitiek, solidarisme en corporatisme. Het beste van links en rechts is niet het midden, zoals Aristoteles het wel zag, maar van een andere orde.

ijken en herijken

In crisistijd is het de kunst om tegenstellingen niet te vergroten, maar te verzoenen. En dat doen we tot op heden vrij goed, al was het met wat aanloopproblemen.

Verzoening zien we tussen het individuele en collectieve belang. Zo worden burgers gewezen op hun individuele belang, omdat dit ook in het belang is van het collectief en daarmee in het eigen belang. Social distancing is niet alleen voor de eigen gezondheid, maar ook voor de gezondheid van een ander en daarmee voor de eigen gezondheid.

Verzoening zien we ook tussen de verantwoordelijkheid van burgers en de overheid. De persconferenties van de regering zijn toch vooral bedoeld om burgers te stimuleren hun eigen verantwoordelijkheden op te pakken. En indien burgers dit waarmaken, dan treft de overheid geen aanvullende maatregelen. Het verzoenen is daarmee geen constante, maar een proces van ijken en herijken.

kroon als symbool

De vraag is hoe lang we deze kunst van verzoenen volhouden. Wanneer in de media burgers, ondernemers, artsen en wetenschappers steeds meer gaan klagen over de huidige maatregelen, gaat het gezag van de regering wankelen. Wanneer burgers een loopje gaan nemen met de maatregelen, zal de regering geneigd zijn strengere maatregelen te treffen en is de eenheid weg.

Ook staat de verzoening onder druk als we waarden niet langer meer in elkaars verlengde zien, maar tegenover elkaar. Belangrijk is dus om gezondheid niet tegenover economie te plaatsen. Het zijn twee kanten van dezelfde medaille, aldus premier Rutte tijdens de persconferentie. Gezondheid versterkt de economie en vice versa.

Al doende ontwikkelen we als land een bestuursvorm in crisistijd die nog geen naam heeft. Om het virus bij de kop te pakken, kunnen we dit coronaïsme noemen. Het gaat om het doorstaan van de crisis met herstel als kroon (corona). Maar een kroon ook als symbool dat verbindt, dat geen uitersten kent, maar de verschillende belangen en verantwoordelijkheid telkens tot eenheid smeedt. <