De historische canon onder de loep

Deze bijdrage gaat in op de cultuurhistorische context van de problematiek van leerstofkeuzes in het geschiedenisonderwijs, een onderwerp dat sterk de aandacht trekt in de politiek en de media. De vraag wélke historische kennis en inzichten relevant zijn voor jongeren en volwassenen in de huidige samenleving wordt echter zelden expliciet gesteld. Nu de buitenschoolse verwerving van historische kennis en inzicht sterk is veranderd, waardoor de historische cultuur gefragmenteerd en gedifferentieerd is, terwijl het aantal uren geschiedenisonderwijs drastisch is verminderd, is reflectie op leerstofcriteria noodzakelijk De van oorsprong vaderlandslievende functies van het geschiedenisonderwijs, gericht waren op nation building, voldoen niet meer. Toch vervult de vertrouwde historische canon als format nog een belangrijke bindende en uniformerende functie in de cultuuroverdracht. De canon ontleent zijn veerkracht aan het finalistisch schema van een voortgang in de tijd, gekoppeld aan een presentatie door middel van een epische concentratie op maatgevende gebeurtenissen, personen en ideeën. Niettemin is er tevens sprake van ‘de-canonisering’, een proces waarin de vanzelfsprekende betekenis van de vertrouwde historische kennis ter discussie komt te staan door het gebruik van perspectieven als klasse, gender en etniciteit in de geschiedbeoefening. Een geïnstitutionaliseerde wijze van overdracht van historische kennis en inzicht kan niet zonder enig historisch overzicht; losse feitjes zijn nietszeggend zonder samenhang. Systematische reflectie op het fenomeen van de canon kan ons iets leren over de uitgangspunten en de randvoorwaarden waaronder een canon zinvol kan functioneren in onze snel veranderende globaliserende, postkoloniale samenleving. Een aanpassing van de canon - met een meer internationaal kader - kan slechts productief zijn als er nieuwe gezaghebbende voorbeelden gevonden kunnen worden die de canon openstellen voor kritiek en die meer ruimte bieden voor tot voorheen marginale ideeën, zonder dat dit leidt tot een destructieve relativering en tot betekenisloze geschiedverhalen.