Etnische grenzen in de literatuur? De representatie en classificatie van etnische minderheidsauteurs in Nederland en Duitsland

Inleiding
Als gevolg van toegenomen immigratie is de bevolkingssamenstelling van Nederland en Duitsland sterk gewijzigd in de periode 1975-2005. Deze verandering heeft niet alleen zijn weerslag gehad op het politieke veld, zoals in de (media)discussie over de multiculturele samenleving en hoe daarmee om te gaan (Prins, 2004; Roggebrand & Vliegenthart, 2007; Thra¨ nhardt, 2002; Van der Vaart, 2010). Ook de literaire velden van beiden landen zijn ‘multicultureler’ geworden. Zo zouden de Nederlandse uitgevers ‘de allochtoon ontdekt’ hebben (Kuitert, 1999: 355) en heeft het aan publieke belangstelling voor migrantenschrijvers ‘geenszins ontbroken’ (Van der Poel, 2009: 14). Sommige Nederlandse critici betitelden deze in hun ogen bovenmatige aandacht voor allochtone schrijvers als een politiek correcte ‘hype’ (Anbeek, 1999). In Duitsland spraken literatuurcritici van een ‘Turkish turn’ in de literatuur (Adelson, 2005). De eerste effecten op de inhoud van de nationale literatuurgeschiedenissen zijn ook reeds zichtbaar. Zo benadrukt de begeleidende promotietekst van de in 2006 verschenen literatuurgeschiedenis Altijd weer vogels die nesten beginnen de insluiting van etnische minderheidsauteurs: ‘‘Van de Hollandse huiskamer in De Avonden van Reve tot de vliegende tapijten in Paravion van Bouazza: in deze nieuwe geschiedenis van de nieuwste literatuur leest u het allemaal.’’ In Duitsland wordt het werk van Zehra C¸ irak, van Turkse afkomst, in 2000 opgenomen in Der neue Conrady, een belangrijke poe¨ zie-anthologie. Ten slotte ondersteunt het Duitse literatuurfonds in 2000 de Turks-Duitse schrijver Feridun Zaimoglu, terwijl het Fonds voor de Letteren in datzelfde jaar start met het voeren van een intercultureel literatuurbeleid. Het is echter de vraag of deze mainstream aandacht structureel is of dat het hier gaat om de spreekwoordelijke uitzondering op de regel. Omdat hiernaar weinig systematisch onderzoek verricht is, luidt de centrale vraag van dit artikel: In welke mate en op welke manier trekken instituties (kritiek, geschiedenis en beleid) in de literaire velden van Nederland en Duitsland (1975-2009), etnische grenzen in hun classificaties van etnische minderheidsauteurs en -juryleden?