Compensatie van misdrijfschade

Compensatie van schade van slachtoffers van strafbare feiten mag zich verheugen in een toenemende belangstelling vanuit empirisch-juridisch perspectief. Hoewel over de schade als gevolg van misdrijven, overtredingen en overlast geleden door bedrijfsleven, huishoudens en overheid slechts sporadisch gegevens beschikbaar zijn, is zeker dat het hier gaat om een omvangrijk maatschappelijk probleem. Uit cijfers blijkt dat in 2016 bijna één op de vijf Nederlanders van 15 jaar en ouder slachtoffer werd van veelvoorkomende criminaliteit, zoals gewelds-, vermogens- of vandalismedelicten; de ‘maatschappelijke schade’ bedraagt in 2015 naar schatting 20,4 miljard euro, waarvan het grootste deel ten laste komt van de huishoudens. Vanuit beleidsoogpunt lag het de afgelopen jaren voor de hand zoveel mogelijk de ‘empirische vinger’ aan de pols te houden bij het invoeren van allerlei maatregelen ter versterking van de (rechts)positie van slachtoffers van strafbare feiten, onder meer in het licht van de Europese richtlijn minimumnormen slachtoffers. Empirisch-juridische studies tonen daarbij hun waarde, zowel op kwantitatief als op kwalitatief vlak: zij dragen onder meer bij aan beantwoording van de vraag in hoeverre ingezette beleidslijnen en -instrumenten doeltreffend zijn. De aard van de problematiek van de schade door strafbare feiten vraagt om een brede, disciplineoverstijgende blik: het thema is gelegen op een veelkleurig juridisch grensvlak – zij raakt niet alleen aan privaat- en strafrecht, maar ook aan socialezekerheidsrecht – en laat zich bij uitstek multidisciplinair (dogmatisch-juridisch, rechtspsychologisch, rechtseconomisch, victimologisch) en dus ook multimethodisch (kwalitatief en kwantitatief, aan de hand van dossierstudies, interviews, enquêtes etc.) bestuderen. In deze bijdrage wordt ten aanzien van de drie belangrijkste compensatiemechanismen – verhaal op de dader, compensatie vanuit overheidsvoorziening en dekking door (eigen) verzekering – eerst in hoofdlijnen de juridische constellatie geschetst (law in the books) en worden daarna de belangrijkste bevindingen van het daarop betrekking hebbende empirisch-juridische onderzoek in kaart gebracht (law in action).