De mythen van de elektronische overheid. Over retoriek en realiteit

De informatiesamenleving die door de populariteit van het internet een steeds duidelijker een gezicht krijgt, laat ook het openbaar bestuur niet onberoerd. In 2002 moet 25% van alle dienstverlening door Nederlandse overheid langs elektronische weg worden verstrekt. Zo luidt een van de doelstellingen die het Actieprogramma Elektronische Overheid (1998) en De Digitale Delta (1999) sieren. Het beeld dat uit deze en andere beleidsdocumenten oprijst, is een beeld van een nieuwe en betere overheid; een overheid die klantvriendelijker, toegankelijker, transparanter, efficiënter en democratischer is. Er is sprake van informatietechnologisch gedreven optimisme in de vooruitgang en maakbaarheid van openbaar bestuur en samenleving. Daar staat echter tegenover dat nog veel gemeenten worstelen met bovenstaande doelstelling. Deze worsteling heeft ten dele iets te maken met het onderkennen van de noodzaak om de stap te zetten naar een digitale gemeente. Het is niet alleen een kwestie van willen, maar ook van kunnen. Vaak ontbreekt het gemeenten aan de noodzakelijke expertise en de financiële middelen. Zowel het technologische optimisme als het gekreun van veel gemeenten laten zien dat er een spanning bestaat tussen wens en werkelijkheid, tussen theorie en praktijk. Kritische reflectie is daarom op zijn plaats. In dit artikel wil ik een aantal vragen stellen ten aanzien van een aantal veronderstellingen die ten grondslag ligt aan het denken over de elektronische overheid (in het jargon e-government geheten) in Nederland en deze vervolgens toetsen aan de praktijk van het openbaar bestuur. Ik wil deze veronderstellingen weergeven aan de hand van een aantal mythen die worden gehanteerd om het nut en de noodzaak van een elektronische overheid te legitimeren. Mythen kunnen als inspiratiebron worden gebruikt om de elektronische overheid vlot te trekken; mythen kunnen daarentegen ook versluierend werken. Daarom wil ik bij deze mythen een aantal kanttekeningen plaatsen, waardoor deze mythen in een ander daglicht worden gesteld. Ik verwijs daarbij naar de alledaagse realiteit van informatiseringsvraagstukken in het openbaar bestuur zoals deze door onderzoek in kaart is gebracht.