De effectiviteit van horizontaal belastingtoezicht

Abstract

Esther A.M. Huiskers-Stoop onderzoekt de effectiviteit van horizontaal belastingtoezicht. Zij omschrijft horizontaal toezicht als een vorm van belastingtoezicht gebaseerd op wederzijds vertrouwen, begrip en transparantie tussen belastingplichtigen en de Belastingdienst, waarbij belastingplichtigen in ruil voor vrijwillige en actuele verstrekking van fiscaal relevante gegevens snel zekerheid krijgen over hun belastingpositie en de Belastingdienst hen niet belast met veel tijd en aandacht vergende boekenonderzoeken en andere controlemaatregelen achteraf. Huiskers-Stoop wil weten of horizontaal toezicht werkt, en vooral of het beter werkt dan traditioneel belastingtoezicht. Traditioneel toezicht kenmerkt zich door een sterke hiërarchische verhouding tussen belastingplichtigen en de Belastingdienst, waarbij de Belastingdienst gebruik kan maken van vergaande publiekrechtelijke bevoegdheden om fiscaal relevante gegevens te verzamelen en, zo nodig, af te dwingen.

Huiskers-Stoop heeft niet alleen een raamwerk ontwikkeld van randvoorwaarden waaronder horizontaal toezicht in theorie zou moeten werken en het Nederlandse model daaraan getoetst, maar zij heeft ook door interviews en een enquête onderzocht of horizontaal toezicht in de praktijk van middelgrote ondernemingen een verbetering laat zien ten opzichte van traditioneel belastingtoezicht. Zij concludeert de aannemelijkheid dat horizontaal toezicht in vergelijking tot het traditionele belastingtoezicht, leidt tot een betere fiscale compliance, meer fiscale zekerheid, minder fiscale compliancekosten en een betere relatie met de Belastingdienst. Naarmate ondernemingen groter zijn werkt horizontaal toezicht nog beter.

De vraag of horizontaal toezicht werkt is volgens Huiskers-Stoop onlosmakelijk verbonden met de vraag hoe het werkt. Daarom behandelt zij tevens de inbedding van horizontaal toezicht in het fiscaal wettelijke systeem en het fiscale uitvoeringsproces. Zij gaat nader in op de fiscale samenwerking op basis van een convenant, de juridische kwalificatie van het convenant, de toetsing van het beleid aan het gelijkheidsbeginsel, de (ontbrekende) noodzaak tot codificatie, de totstandkoming en toetsing van convenantaangiften, gebruik van onder het convenant verkregen informatie, de invordering van convenantaanslagen, het herstel van fouten evenals het opleggen van fiscale boetes. Ook kijkt zij over de grens om te zien wat internationale ervaringen met horizontale vormen van belastingtoezicht kunnen leren over de werking ervan.